Bouwwerk // Het Glazen Torentje

Dit is een betoog voor meer focus op het proces. En dat in tijden dat we verzuipen in kafkaëske bureaucratieën, dichtgetimmerde procedures en crisissen die het gevolg zijn van wanbeleid zonder visie.

Alsjeblieft, hoor ik je denken, niet nog meer focus op het proces! Leg die focus op een visie, een overkoepelende blik, een stip op de horizon; op het doel, in plaats van op het middel. Anders blijven we hangen in details en managen we ons helemaal rot, met als gevolg kafkaëske bureaucratieën, dichtgetimmerde procedures en crisissen die het gevolg zijn van wanbeleid zonder visie.

Je hebt helemaal gelijk. En juist daarom dit betoog voor meer focus op het proces. In dit geval specifiek het bouwproces. Efficiëntie staat hierin centraal, want we moeten bouwen (bouwen, bouwen!) om de krapte op de woningmarkt op te lossen. Snel, veel, goedkoop. En dus bouwen we zielloze, geprefabriceerde huizen die verdacht veel op elkaar lijken.

Wat gebeurt er als we de nadruk leggen op het proces, zonder ons te focussen op tijd en geld? Wat bouwen we dan?

Nou, misschien wel een glazen toren.

Alles-is-mogelijk-mentaliteit

Aan het Gedempte Zuiderdiep in Groningen staat een van meest excentrieke gebouwen van de stad. Een markant woon-werkhuis dat op een bijzondere manier tot stand gekomen is. Het staat bekend als het Glazen Torentje.

In 1997 kochten Wouter Hoogland en Hannah Versteegh een kavel aan het Zuiderdiep. De resten van wat eens een woonhuis was, stonden er nog. Het geheel grensde aan de tuin van hun voormalige woning aan de Stationsstraat. Bovenop de ruïne bouwde het echtpaar jarenlang aan hun Toren, een proces in tijd en ruimte.

Wouter, die inmiddels de tachtig gepasseerd is, woont er nog altijd. Hij initieert projecten en werkt als makelaar, projectontwikkelaar en kunstenaar. Als ik hem opzoek begint hij een uiteenzetting over zijn leven. Een leven waar hij, naar eigen zeggen, ontzettend makkelijk doorheen rolt.

Hij vertelt me over de Tweede Wereldoorlog en de angst die verbindend werkte. Over de energie van de wederopbouw en de vrijheid van de hippietijd. Die verschillende periodes vormden hem en maakten hem een optimistisch mens.

Wouter weidt graag en vaak uit. Zijn verleden en al zijn toekomstplannen, waarin zijn inmiddels overleden echtgenote Hannah een prominente rol bekleedt, passeren de revue. Hannah was Wouters muze, voor haar creëert hij met zijn opgewekte alles-is-mogelijk-mentaliteit een omgeving om te kunnen floreren. Zoals ze dat deed in deze glazen toren.  

Toen het stel in 1997 de kavel kocht, waren ze van plan er een boomgaard van te maken. Daar stak de gemeente een stokje voor: de gevelwand moest gesloten blijven. Wouter: ‘Ik zag het project als een conceptueel kunstwerk en raakte door deze opgelegde beperking juist geïnspireerd. Hoe konden we op een andere manier alsnog een boomgaard realiseren op deze plek?’

‘Elke woensdag kwam iemand van de gemeente controleren of er geen al te rare dingen gebeurden’

Op zoek naar een oplossing ontwierp hij een glazen doos. Vanaf het Zuiderdiep zou je er de tuin doorheen kunnen zien. Maar voor de gemeente paste ook dit niet binnen de stedenbouwkundige visie.

Samen met Eric de Leeuw en Rob Hendriks van DAAD architecten schetste het stel verder. Er kwam een ontwerp uit waarin de resten van het voormalige woonhuis waren geïntegreerd, daarbovenop verscheen de glazen kubus. ‘Hannah vond het prachtig, mooier dan mijn ontwerp’, herinnert Wouter zich. ‘Dat was voor mij de doorslaggevende factor.’

Met dit conceptuele ontwerp en een idee over de werkwijze klopten Wouter en Hannah opnieuw aan bij de afdeling vergunningen. Deze keer mochten ze aan de slag.

Er lag geen dichtgetimmerd plan, noch waren er ellenlange Excel-sheets of een strakke deadline. Toch gaf de gemeente groen licht. ‘Elke woensdagochtend kwam de teamleider Bouwinspectie met een kopje koffie in de hand controleren of er geen al te rare dingen gebeurden’, vertelt Wouter.
Rob Hendriks kan het project zich nog goed herinneren. ‘Die manier van werken was nog niet eerder voorgekomen. En ook daarna heb ik het nooit meer meegemaakt.’

Geperfectioneerd vakmanschap

Waarom maakte de gemeente in dit bouwproces een uitzondering? Wouter denkt dat ze het vertrouwen kregen dankzij de sterke combinatie van zijn eigen aanpak en het conceptuele ontwerp van DAAD.

Het Glazen Torentje kwam tot stand volgens de ‘bouwloodsmethode’, zoals hij het zelf omschrijft. Daarin start de architect het proces met een conceptueel plan, om vervolgens een stap terug te doen en plaats te maken voor de bouwmeester: iemand die ongehinderd door kennis het verdere proces begeleidt en nauw samenwerkt met de betrokken specialisten. Zij krijgen alle ruimte om hun werk zo goed mogelijk te doen.

Iedereen droeg in gelijke mate en vanuit zijn of haar eigen expertise bij aan het proces waarin het gebouw tot stand kwam. Dat gold voor de architect, de gemeente en de bouwers. Zo kwam op de ruïne een zware stalen draagconstructie. Prachtig op maat gemaakt, met vakmanschap dat tijdens het proces werd geperfectioneerd.

In deze constructie kwam een houten kern met ruimte voor bijzondere hoekjes, doorgeefluiken en kasten. En om alles heen kwam uiteindelijk het intussen bekende glazen omhulsel. De ruïne van het woonhuis werd omgebouwd tot een plek waar een paard en een motor konden worden gestald, maar waar Wouter nu woont en werkt. In de muren zijn kloostermoppen verwerkt, eronder bevindt zich een voormalige waterkelder.

Op het grasdak tussen de loods en de constructie bouwde Wouter later nog een slaaphut. Hij steekt wat vreemd af bij de rest. Maar, vindt de bedenker: een grasdak heeft een schuurtje nodig, en daar mag je ook best in slapen.

Als je langs het Glazen Torentje loopt en niet omhoog kijkt, valt het gebouw nauwelijks op. De plint is wat rommelig en donker, maar toch is iedereen hier welkom voor een kop koffie. Dit is de plek waar Wouter nog steeds op ideeën broedt en projecten initieert.

Gebouw met een ziel

Via een bijzondere glazen schuifpui kom je in de tuin, de ‘boomgaard’, waar een oude kornoelje staat. Daar begint de magie eigenlijk pas. Een trap leidt je naar het grasdak waar je tegen Wouters hut aanloopt. De stalen draagconstructie van het gebouw is imposant. Je staat in een tuin, op een dak, in verbinding met het drukke Zuiderdiep, met achter je een groene ruimte die er vredig bij ligt.

Om in de glazen opbouw te komen, neem je de volgende trap. De eerste twee verdiepingen verhuurt Wouter, maar tussen het glazen omhulsel en het oorspronkelijke woongedeelte is een omloop. Hier vergaap je je aan elk detail of richt je je blik op het weidse uitzicht van de stad.

Bovenin, in de oorspronkelijke slaapvertrekken van Wouter en Hannah, bevindt zich een short-stay-appartement. Terwijl mijn blik heen en weer vliegt tussen het uitzicht en de vernuftige details, kriebelt de hoogtevrees in mijn buik. Het dakterras is door achterstallig onderhoud niet meer te betreden, wat zowel een teleurstelling als een opluchting is.

Het pand dat werd gebouwd als woon-werkhuis heeft een andere bestemming gekregen. De wereld zag er tenslotte na het overlijden van Hannah in 2017 plotseling heel anders uit. Toch is Wouter tevreden met de huidige situatie. Vanuit de voormalige ruïne op de begane grond richt hij een politieke vrouwenpartij op, smeedt hij plannen om Oost-Groningen meer bij de stad te betrekken (waarmee de druk op de woningmarkt kan worden verlicht), werkt hij met een genootschap aan het dematerialiseren van de samenleving – en nog veel meer.

Dit bijzondere gebouw, waarin nog volop gemaakt wordt, kon alleen tot stand komen doordat het proces het uitgangspunt was. Hierin stonden niet tijd en geld centraal, maar de kwaliteit van vakmanschap, het vertrouwen in elkaars expertise en plezier in het bouwen. Daardoor duurde het bouwproces langer dan gemiddeld, maar staat er ook een stevig, bijzonder en duurzaam pand dat waarde aan zijn omgeving toevoegt en zijn bewoners als gegoten past.

Los van elk esthetisch oordeel over het gebouw, en wat je ook denkt over de invulling ervan: door het bouwproces kreeg het Glazen Torentje een ziel. En dat maakt het een prachtig bouwwerk.