Groninger Architectuurprijs 2023: het publieksjuryrapport

Een dag lang op de fiets langs dertien gebouwen, met zes mensen die elkaar niet kennen. We hadden de wind tegen, dan weer in de rug. Zeker drie keer zijn we natgeregend, maar af en toe scheen ook een aangenaam nazomerzonnetje.

Het weer was net zo afwisselend als de groep genomineerde gebouwen en projecten. Vastgoed dat een nieuwe bestemming kreeg, stoere stadse woonblokken, cultuur- en onderwijsgebouwen, de inrichting van een appartement, een brug en een grote werkplaats voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Het voelde soms wat als appels met peren én perziken vergelijken.

Door het rijke aanbod was het best moeilijk een keuze te maken. De top-3 is uiteindelijk democratisch gekozen, waarbij de meerderheid van stemmen de doorslag heeft gegeven. Maar geen enkel project kreeg unaniem bijval. Alle zes de juryleden konden zich uiteindelijk, na een overleg van bijna twee uur, vinden in de rangschikking.

Groningen is een echte architectuurstad. Wij zijn liefhebbers van Groningen en zijn vele mooie gebouwen, wijken en vormgeving, maar we zijn geen architectuurkenners. Waar wij spreken van een buitenmuur, spreken architecten van een schil. We kennen de spelregels niet, of de ingewikkelde trajecten die opdrachtgever en architect moeten doorlopen om tot een bouwwerk te komen.

Onze beoordeling is er daarom een van amateurs. Maar wel in de oorspronkelijke betekenis van het woord, namelijk die van liefhebber.

De meerwaarde van ons jury-zijn zat ‘m hoe dan ook in de kennismaking tussen zes architectuurliefhebbers, die de hele dag met elkaar over architectuur spraken. Her en der wat zadelpijn mocht de pret niet drukken.

In ons rapport lichten we onze keuzes toe. De eerste tien (niet-winnende) deelnemers staan willekeurig gerangschikt, waarna we eindigen met onze top-3.

De Blokkendoos

Wat is de mooiste trap van Groningen? Tot voor kort was er een aantal kanshebbers. Wat te denken van de met mozaïek beklede wenteltrap die Alessandro Mendini ontwierp voor het Groninger Museum. Of wellicht de wenteltrap tussen het toilet en de Rabozaal in het Forum? Of toch het trappenhuis in het gesamtkunstwerk van Siebe Jan Bouma aan het Gedempte Zuiderdiep?

Met de metalen trap in het appartement van Ruth en Fokko in LAIV is er een extra kandidaat bijgekomen. Prachtig hoe een keukenblok geïntegreerd is in het ontwerp en hoe elegant de metalen constructie de ruimte benadrukt, in plaats van opslokt.

Naast de trap was de publieksjury onder de indruk van de kolom met het lijnenspel, van de panelen en het slimme gebruik van de ruimte. Als architectuur over het geven van identiteit aan een bouwwerk gaat, dan gaat interieurarchitectuur over het tot uiting brengen van de identiteit van bewoners of gebruikers in een gebouw. Daar is WOW Interior Design erg goed in geslaagd.

De Kattenbrug

Het cadeau voor de stad is niet zozeer de brug zelf, als wel de inrichting van de openbare ruimte eromheen. Stapsgewijs maakt Groningen steeds beter gebruik van de kansen die de Diepenring biedt. De beweging van parkeervoorziening voor auto’s naar verblijfplaats voor inwoners – à la de Oude Gracht in Utrecht – heeft met de nieuwe Kattenbrug en zijn omgeving een mooie impuls gekregen. Dat ‘mooi’ slaat ook op het materiaalgebruik en de detaillering – de subtiele bakstenen markering bij de waterrand, bijvoorbeeld.

Veel lof van de publieksjury daarom, al waren er nog wat vraagtekens over de groenvoorziening in het project, die erg belangrijk zal zijn voor het voor het uiteindelijke welslagen ervan. Ook was ons niet helemaal duidelijk welke identiteit de brug nou heeft; zagen we nou bladeren of vissen in het metalen hekwerk? Welk verhaal wil de brug vertellen?

Buurtvernieuwing Selwerd

De jury was positief verrast door de aandacht voor detail bij de buurtvernieuwing in Selwerd. De balkons die iets de buitenmuur (de schil dus) in steken, de kleurstelling van de twee blokken (‘Sunny Selwerd-geel’), het vele en gevarieerde groen en, bijna ontroerend mooi, de kindernamen in de bankjes. De stempelmonotonie van de wijk is met het project op een slimme manier doorbroken. Dat De Unie Architecten het gesprek met bewoners was aangegaan over wat zij nu eigenlijk wilden, is lovenswaardig. Al met al een geslaagd project en hopelijk een opmaat voor wat nog komen gaat in Selwerd.

Het Perron

Het mooiste materiaalgebruik dit jaar komt op het conto van De Unie Architecten. De groen geglazuurde baksteen die duurzaam en op maat is gemaakt voor Het Perron, is prachig. Als een opengesneden taart bij een gender reveal party, zo refereerde een van de juryleden aan de rijke groene glans in de muren tussen de twee blokken. Hopelijk zien we deze steen nog vaker terug.

Hier was de jury vooral te spreken over het poorteffect van de twee gebouwen die het Haren ‘aan de andere kant van het spoor’ een smoel geven. Het Perron verrijkt zo zijn omgeving. Wel waren er twijfels over juist weer dat contact met de omgeving, met name op grondniveau, waar de grens tussen openbare ruimte en woonruimte wel erg hard en transparant is. Het deed bewoners zichtbaar ingrijpen om inkijk te verminderen.

Westerwal

Baksteenstad Groningen maakt met de Westerwal zijn naam opnieuw waar. Veel mooie details uit de traditie van de Amsterdamse School in het metselwerk, met de vingers van Gert Sennema als speels detail. Bijzonder vond de jury de bakstenen pilaren die bij de riante woonhuizen langs het Hoendiep het bovendeel met de slaapkamers stutten.

Een dubbele woonlaag op de begane grond en de eerste verdieping zal ongetwijfeld voor een bijzondere woonervaring zorgen. We zagen veel mooie lijnen. Wel erg veel steen, merkte een van de juryleden op.

Westerwal geldt als een prelude voor het stadsdeel dat nog ontwikkeld moet worden op het Suikerunieterrein, en is daardoor best grootstedelijk in opzet. Die opzet zal later beter tot zijn recht komen dan nu. De schaal van het project lijkt wat uit balans met zijn omgeving. De jury vindt het jammer dat de binnenplaats van het grote blok nu puur een parkeerplaats is. Het wordt daarmee ook minder aantrekkelijk om de brede balkons te benuttn.

Regulateur

De Grunobuurt is al jaren in ontwikkeling. Elk blok dat ontwikkeld wordt, kent zijn eigen keuzen en zo zijn eigen identiteit. Met Regulateur gaat veel erg goed. De detaillering is prachtig, met het vierkante profiel in het metselwerk, of de stoere wenteltrappen langs de gevels aan de binnenzijde. Daar, op de binnenplaats, hadden de juryleden dan ook een ‘wow-moment’. De waterpartijen en schots en scheve wandelpaden geven dit deel van het complex een uniek karakter. Ook de slimme oplossing van de inpandige fietsenstalling is van meerwaarde.

Veel woorden in de toelichting werden gewijd aan ontmoeting. Daar nodigt het gebouw bij uitstek toe uit. Wel vroeg de jury zich af of het complex daarmee minder aantrekkelijk was voor bewoners die wat meer waarde hechten aan afzondering. Maar al met al een prachtige toevoeging. De Zwarte Hond legt op knappe wijze de lat bijzonder hoog.

De Jacobijner

Een aantal juryleden vroeg zich af of de nominatie voor De Jacobijner niet een paar jaar te vroeg was gekomen. De transformatie van het oude schoolgebouw en zijn directe omgeving is nog in volle gang. Met de uitleg, en wat fantasie, viel al wel te zien en te voelen wat een bijzondere woonplek dit gaat worden.

Een zwembad! Groen! De appartementen zijn alvast prachtig, met hoge deuren en ramen en bijzondere ruimtes met fraai licht en veel mooie oude ornamenten. De transformatie wordt met veel liefde aangepakt.

Wat zouden we graag over een paar jaar nog een keer komen kijken. Dan kan De Jacobijner als voorbeeld dienen voor hoe je vastgoed een nieuwe bestemming geeft, hoe gemeenschappelijk wonen vorm krijgt in een moderne stad.

De Kunstwerf

We werden rondgeleid door enthousiaste gebruikers van de Kunstwerf. Dit gebouw gaf hen de ruimte en mogelijkheden waar ze al jaren naar snakten. Sterker nog, zo zei de mevrouw van De Noorderlingen, het gebouw was een blijk van waardering voor de podiumkunsten en rol die ze hebben in de Groninger samenleving. Een signaal aan de sector voor hun maatschappelijk belang.

De jury was dan ook enthousiast over de functionaliteit van het gebouw – de akoestiek in de grote bovenzaal is fantastisch bijvoorbeeld –, maar was verdeeld over de uitstraling. Waar de één een spannend complex zag met mooie doorkijkjes, poorten en binnentuinen, een verrijking voor het Ebbingekwartier, stoorde de ander zich aan de ogenschijnlijke geslotenheid en de keuze voor het donkere graniet.

Watertoren West

Een iconisch gebouw als de Watertoren West transformeren, vergt lef en uithoudingsvermogen. Veel lof van de jury derhalve voor alle betrokkenen, want de stad heeft zo een sieraad in een sieraad gekregen. De uitzichten zijn net zo adembenemend als bij het eerste bezoek aan het dakplein van het Forum. De Sky Lounge is alleen al daardoor één van de mooiste vergaderplekken van het Noorden geworden.

De jury was verdeeld over de kwaliteit van de inrichting. Een aantal vond dat de (wellicht noodzakelijke) focus op de commerciële exploitatie ten koste is gegaan van de ruimtelijke beleving. De watertoren zelf was dan weer erg aanwezig in bijvoorbeeld een van de hotelkamers, maar op andere plekken was die identiteit minder merkbaar, en werd deze zodoende wat gemist.

Karaat

Wie voor Karaat staat en langs de gevel omhoog kijkt, ziet een prachtig, stoer gebouw, dat door het donkere baksteen, de fraaie lijnvoering en detaillering en de poorten die de plint tooien helemaal thuishoort in de Oosterparkwijk. De grandeur van de voorkant misten we binnen wel; daar was de schaal ineens een stuk kleiner, de binnenzijde leek zo wat uit balans met buiten. De achterkant, met ook hier een parkeerplaats die nog verder ontwikkeld zal worden, stelde ook wat teleur.

TOP-3

3. SuperHub

Wat een prachtig gebouw heeft De Zwarte Hond in samenwerking met MWPO gerealiseerd in de wijk Meerstad. De krullende houten pilaren, het overhellende dak, de schil van glas en staal en de ronde hoeken; het levert een iconisch bouwwerk op dat doet denken aan een futuristische kathedraal. De SuperHub is een bijzonder fotogeniek gebouw dat Meerstad een broodnodige architectonische impuls geeft.

Wel voelde het gebouw daar niet op zijn plaats. Een jurylid omschreef het alsof een ufo in een woonwijk geland was. En ondanks het vele glas leek het gebouw wat gesloten.

Net als de Korenbeurs aan de Vismarkt is het gebouw eigenlijk te mooi voor de huidige functie van supermarkt. De jury is benieuwd welke impact het gebouw zal hebben op zijn omgeving, zeker als het op den duur een andere functie krijgt. Groningen telt nu in ieder de geval waarschijnlijk wel de twee mooiste supermarkten van Nederland.

2. OBS De Driebond

Laat een kind een huis tekenen en je krijgt een vierkant met een puntdak en de ramen er schots en scheef in. Ergens lijkt het ontwerp van vector-i voor het nieuwe schoolgebouw voor openbare basisschool De Driebond dan ook erg passend bij de gebruikers. De kleine huisjes met de speelse kozijnen geven elk klaslokaal een intieme, huiselijke sfeer, terwijl het puntdak voor een ruimtelijke beleving zorgt. Licht en open, maar toch ook besloten en veilig: wat een fijn schoolgebouw is het geworden, met enthousiaste gebruikers.

Mooi is ook hoe het ontwerp de schaal van het MFC Engelbert wat dorpser maakt. Het grote gebouw gaat nu enigszins schuil achter de dorpshuisjes, en dat past wonderwel in het dorpsbeeld van Engelbert. Alles komt zodoende mooi samen.

1. Iederz

Het nieuwe gebouw van iederz, ontworpen door De Unie Architecten in samenwerking met Donker Groen, is wat de publieksjury betreft de winnaar van 2023. De gebruiker stond centraal bij het ontwerpen van deze stadswerkplaats voor kwetsbare inwoners van Groningen.

Indrukwekkend is hoe rekening gehouden is met de verschillende en soms tegenstrijdige eisen die aan het gebouw zijn gesteld; dan weer prikkelarm, dan weer stimulerend. En overal de strenge richtlijnen voor binnenklimaat en hygiëne. Slim om het vrachtverkeer en de personeelsingang te scheiden. Daarbij is het gebouw energiepositief en zijn veelal duurzame materialen gebruikt in de constructie.

Een eerste plaats voor functionaliteit dus? Deels – we waren ook positief verrast hoe mooi het gebouw is geworden. Het hout in de gevel en de vele groenelementen, bijvoorbeeld. We komen over een paar jaar graag kijken hoe het groen langs de gevels omhoog klimt en krult.

Maar ook de grote vensters met een weids uitzicht over de omgeving – soms water, dan weer het sedumdak van de fietsenstalling – zorgden voor een wow-effect, net als de dakramen boven de trappenhuizen. Het is een gebouw dat ideaal lijkt voor zijn gebruikers en tegelijkertijd een groene en esthetische impuls geeft aan zijn omgeving.

Publieksjury Groninger Architectuurprijs 2023

Nicolette Bartelink
JW van der Kam
Suzan Langebeeke
Regina Terwisscha van Scheltinga
Dick Wierenga
Arend Jan Wonink